Ο Σ.ΣΑΜΑΡΑΣ ΣΤΗΝ ΑΛΕΞΑΝΔΡΕΙΑ ΤΟΥ 1896

Στο αλεξανδρινό Θέατρο Ζιζίνια της οδού Ροζέττης, τόσο ο ιδιοκτήτης του Στέφανος Ζιζίνιας, όσο και μετά το θάνατο του ομάδα πλουσίων Αιγυπτιωτών φιλότεχνων κάλυπταν τις υπέρογκες δαπάνες των παραστάσεων που ανέβαιναν, ένα θέατρο-στολίδι στο οποίο, μεταξύ άλλων, ερμήνευσαν έργα οι  Σάρα Μπερνάρ, Ελεωνόρα Ντουζέ, Μονέ Συλλί, Μασκάνι, Λάτζαρι, Τζίνο Μπέκι, κ.ά.

Ήταν η 1-13/12/1896 όταν στην Αλεξάνδρεια αφίχθηκε ο Σπυρίδωνας Σαμάρας (1861-1917), ένας από τους διαπρεπέστερους Έλληνες συνθέτες και ο κορυφαίος συνθέτης της Επτανησιακής Σχολής που διακρίθηκε ιδιαίτερα στην όπερα.

          Όπως καταγράφεται, ¨η φήμη του προέτρεξε της αφίξεως του, αφού πήγε αλλά ήταν εκεί στη μνήμη των Αλεξανδρινών προ πολλού και προ πολλού τους ενθουσίασε και τους κατέστησε υπερήφανους με το όνομα του, το οποίο είχε τιμήσει το όνομα της πατρίδος¨. Έτσι, αφού τον είχε θαυμάσει ο καλλιτεχνικός κόσμος της Ευρώπης είχε έρθει η ώρα να τον θαυμάσουν και οι Αιγυπτιώτες.

          ¨Η Μάρτυς¨ (La Martire, Μιλάνο 1894) ανέβηκε στις 15-27/12/1896 και την επομένη οι εφημερίδες έγραφαν τα εξής :

          ¨Η εν τω θεάτρω Ζιζίνια δοθείσα χθες τιμητική εσπερίς υπέρ του διαπρεπούς Έλληνος μουσουργού κ. Σ. Σαμάρα απέβη ανταξία και του τιμωμένου καλλιτέχνου και της εν Αλεξανδρείας ελληνικής παροικίας, ης είναι πασίγνωστος η φιλοπατρία και η ευγένεια των αισθημάτων. Ότι επίλεκτον είχε η παροικία και ότι επιφανές συναντήθηκε χθες εν τω θεάτρω, καθώς και η αρίστη μερίς της διεθνούς παρ΄ ημίν κοινωνίας. Ετελέσθη χθες η αποθέωσις του εξόχου μύστου της Τέχνης όστις εδοκίμασε μίαν των σπανιωτέρων και ηδυτέρων συγκινήσεων του βίου του.

          Εικοσάκις εκάλεσεν αυτόν επί της σκηνής ο θαυμασμός και ενθουσιασμός του ακροατηρίου, εκλεκτότερον του οποίου ουδέποτε περιέβαλε το γηραιόν αριστοκρατικόν θέατρον, εις εκάστην δε εμφάνισιν του γλυκυτάτου και συμπαθεστάτου καλλιτέχνου μετεβάλλετο εις εξαίσιον ανθοκομείον η σκηνή.

          Δώρα πλούσια και κομψότητα, τεκμήρια τιμής και συμπαθείας προσηνέχθησαν εις τον κ. Σαμάραν υπό εγκρίτων ομογενών και ξένων, αδυνατών δε να κρύψη την συγκίνησιν του, μόλις ηδύνατο να ευχαριστή το παραφόρως χειροκροτούν και ευφημούν αυτόν πλήθος ο κ. Σαμάρας¨.

          Μ΄ αυτόν τον μοναδικό τρόπο, που γνώριζε πράγματι πολύ καλά,  τίμησε η ελληνική Αλεξάνδρεια του 1896 τον διαπρεπή συνθέτη, τον τιμήσαντα την τέχνη και την Ελλάδα, εκείνον που άφησε τελικά εποχή στην ιστορία της αναγεννώμενης χώρας μας.

Πηγές : ¨Ταχυδρόμος¨, Αλεξάνδρεια 2-14/12/1896, 7-19/12/1896, 14-26/12/1896, 16-28/12/1896

Ν.ΝΙΚΗΤΑΡΙΔΗΣ

ΟΤΑΝ Ο ΣΠ. ΜΑΡΙΝΑΤΟΣ ΜΙΛΟΥΣΕ ΤΟ 1966 

ΓΙΑ ΤΙΣ ΕΛΛΗΝΟ-ΑΙΓΥΠΤΙΑΚΕΣ ΣΧΕΣΕΙΣ

Ο αρχαιολόγος και ακαδημαϊκός Σπυρίδων Μαρινάτος γεννήθηκε στο Ληξούρι το 1901 και σκοτώθηκε στο χώρο των ανασκαφών που διενεργούσε στο Ακρωτήρι της Θήρας το 1974, όπου και τιμητικά ενταφιάσθηκε. Μεταξύ άλλων, ιστορική παρέμεινε η ανακοίνωση του για τις εν λόγω ανασκαφές στην αίθουσα διαλέξεων της ΕΣΗΕΑ το Σεπτέμβριο του 1967.

Στα μέσα Μαρτίου του 1966 επισκέφθηκε την Αίγυπτο προσκεκλημένος από την Αιγυπτιακή Κυβέρνηση και εκτός από δύο διαλέξεις που έδωσε στα Πανεπιστήμια του Καΐρου και της Αλεξάνδρειας, επισκέφθηκε αρχαιολογικούς χώρους στο Λούξορ και στο Ασσουάν.

Στις διαλέξεις του μίλησε για τη μεγάλη επιρροή του Αιγυπτιακού Πολιτισμού, αναλύοντας με παραδείγματα το συσχετισμό της περιόδου Αιγύπτου και Μυκηνών, προβάλλοντας παράλληλα το ελληνικό πνεύμα γεμίζοντας με υπερηφάνεια τους Αιγυπτιώτες Έλληνες.

Κατά τις συζητήσεις του έθιξε το θέμα της αναγκαιότητας ίδρυσης ενός Ελληνικού Αρχαιολογικού Ινστιτούτου σε Αλεξάνδρεια ή Κάιρο, που θα προήγε πολύ και τις επιστημονικές και τις στενότερες σχέσεις μεταξύ των δύο φίλων λαών, ενώ επί πλέον θα συντελούσε όπως η έδρα της Αραβικής Φιλολογίας, που από μερικών ετών λειτουργούσε στο Πανεπιστήμιο των Αθηνών, να αποκτήσει κυριολεκτικά σάρκα και οστά. Χαρακτηριστικά δε είχε τονίσει πως : ¨Ο Έλλην ερχόμενος εδώ εις την Αίγυπτον δεν δύναται ποτέ να ξεχάση ότι και οι δύο χώραι μας συνδέονται από παλαιότατον κι ένδοξον παρελθόν και ότι υπήρξαν πολλάκις στιγμαί κατά τας οποίας το ελληνικόν πνεύμα έδρασε και απέδωσε ακριβώς υπό την σκιάν του Αιγυπτιακού Πολιτισμού. Το αποτέλεσμα είναι ότι μέχρι και σήμερον ακόμη πολλά αριστουργήματα των Ελλήνων ανευρίσκονται όχι εις την Ελλάδα, αλλά υπό το ιερόν έδαφος του παμπάλαιου Αιγυπτιακού Πολιτισμού¨.

Ο Μαρινάτος, που το 1950 είχε συνοδεύσει εκδρομή φοιτητών στην Αίγυπτο, τόνισε επίσης τη σημασία της ανταλλαγής επισκέψεων μεταξύ Αιγυπτίων και Ελλήνων φοιτητών και καθηγητών, αναφέρθηκε στα απτά και άλλα δείγματα επαφής του Αρχαίου Ελληνικού Πολιτισμού και τους Αιγυπτιακού, στους ελληνικούς μύθους και συνήθειες με αιγυπτιακή προέλευση, στο τόξο του Οδυσσέα, στο Δούρειο Ίππο και στο όνομα Αγαμέμνων που ίσως έχουν αιγυπτιακή ρίζα, κ.ά.

Για παράδειγμα οι νεκρικές προσωπίδες που φέρουν τα χαρακτηριστικά των νεκρών ώστε να διατηρηθεί η μορφή και να βρει η ψυχή τον τρόπο να παραμείνει είναι μια ιδέα σαφώς αιγυπτιακή. Το ίδιο και η συνήθεια των κτερισμάτων για χρησιμοποίηση τους στην άλλη ζωή. Διάφορα αγγεία που βρέθηκαν στην Αίγυπτο ήταν κατασκευασμένα στην Κρήτη ή είχαν έντονη την επίδραση της μυκηναϊκής τέχνης, όπως και το αντίθετο με χαρακτηριστικό παράδειγμα τα αλαβάστρινα αγγεία ή αυτά που τα μιμούνταν. Επίσης ο προερχόμενος από την Αίγυπτο χρυσός που χρησιμοποιήθηκε για την κατασκευή κτερισμάτων ή οι νεκρικές στήλες, ήταν μια συνήθεια αιγυπτιακή.

Όσο για το Δούρειο Ίππο δείχνει τη συνήθεια των Αιγυπτίων στρατιωτών να κρύβονται μέσα σε καλάθια και να καλύπτονται με εμπορεύματα επί όνων που εισέρχονταν στα ξένα στρατόπεδα, τέχνασμα που εφαρμόστηκε με επιτυχία από τον Τούθμωση κατά την κατάληψη της Ιόππης.

Το δε ισχυρό τόξο του Οδυσσέα, που οι μνηστήρες αδυνατούσαν να τεντώσουν δείχνει τον Τούθμωση Γ΄ που είχε ένα παρόμοιο τόξο που κανείς εκτός εκείνον δεν μπορούσε να χρησιμοποιήσει.

Επίσης, ο Μαρινάτος θεωρούσε πως και το όνομα Αγαμέμνων είχε αιγυπτιακή προέλευση, διότι δεν υπάρχει σχετική ελληνική ετυμολογία, ενώ πίστευε προς προερχόταν από το ¨Μέμνων¨, όπως δηλαδή ονόμαζαν οι Έλληνες το Φαραώ Τούθμωση Γ΄ που τόσο εκτιμούσαν. Άρα Αγαμέμνων θα μπορούσε να σημαίνει ¨αυτός που μοιάζει με τον Μέμνωνα¨.

Τέλος, και αυτό το όνομα της Αιγύπτου σχετίζεται με τις ελληνο-αιγυπτιακές επαφές και σχέσεις. Εκτός του γεγονότος πως η λέξη ¨Αιγύπτιος¨ αναφέρεται στον Όμηρο και άλλους συγγραφείς κάτι που μπορεί να οδηγήσει στην εικασία πως κάποιοι Αιγύπτιοι ζούσαν στην Ελλάδα, μέσω των Ελλήνων παρέμεινε και παραδόθηκε στους μεταγενέστερους η λέξη ¨Αίγυπτος¨ και ¨Αιγύπτιος¨. Πρόκειται για παραφθορά του ασσυριακού ¨Ι Γκι Πτα¨ όπως ονόμαζαν αυτοί την Αίγυπτο. Το ¨Ι Γκι Πτα¨ ακούγοντας το οι Έλληνες το παράφθειραν σε ¨Αίγυπτο¨ και ¨Αιγύπτιος¨ κι έτσι μέσα στις χιλιετίες ακούγεται ως σήμερα.

Για τους λάτρεις της ιστορίας προτείνουμε τις σπάνιες πλέον πανεπιστημιακές σημειώσεις που εξέδωσε ο Μαρινάτος το 1947 με τίτλο ¨Αιγυπτιακός Πολιτισμός¨.

Πηγές : ¨Ταχυδρόμος¨, Αλεξάνδρεια 17/3/1966, 23/3/1966, 24/3/1966, 25/3/1966

                                                                                                           Ν.ΝΙΚΗΤΑΡΙΔΗΣ

Ο ΣΕΦΕΡΗΣ ΔΙΑΛΕΚΤΗΣ ΣΤΗΝ ΑΙΓΥΠΤΟ

Στον Γιάννη Πανουτσόπουλο

Ο Γιώργος Σεφέρης – κατά κόσμος Σεφεριάδης – γεννήθηκε στα Βουρλά της Σμύρνης το 1900 και πέθανε στην Αθήνα το 1971. Διπλωμάτης και ποιητής, τιμήθηκε με το βραβείο Νόμπελ Λογοτεχνίας το 1963 κάνοντας υπερήφανη την Ελλάδα του πνεύματος.

Στην Αίγυπτο τώρα, ως διπλωματικός πηγαίνει στις 16/5/1941 μέσω Πορτ-Σάιτ στην Αλεξάνδρεια ακολουθώντας την εξόριστη ελληνική κυβέρνηση. Και γράφει : ¨Η πιο χαμηλή χώρα που είδα ποτέ μου. Κανένα βουνό στον ορίζοντα. Τα ψηλότερα που βλέπεις, καθώς πλησιάζεις είναι τα καράβια και τα σπίτια. Συλλογίζομαι τον Καβάφη, τέτοια είναι η ποίηση του. Πεζή σαν τον απέραντο κάμπο μπροστά μας. Δεν ανεβοκατεβαίνει. Περπατά. Τον καταλαβαίνω καλύτερα τώρα και τον εκτιμώ γι’ αυτό που έκανε¨. Μετά από μια σύντομη μετάβαση στο Γιοχάνεσμπουργκ, επιστρέφει τον Απρίλιο του 1942 στο Κάιρο, αλλά επειδή αποφασίζεται το κλείσιμο της εκεί Ελληνικής Πρεσβείας και του Ελληνικού Προξενείου στην Αλεξάνδρεια, αναχωρούν για την Ιερουσαλήμ. Επιστρέφει τον Ιούνιο του 1942 στο Κάιρο και στις 22 Σεπτεμβρίου διορίζεται επισήμως Γενικός Διευθυντής Τύπου Μέσης Ανατολής. Τέλη Μαρτίου του 1944 εκδίδει στο Κάιρο τις ¨Δοκιμές¨ του και την ίδια χρονιά στην Αλεξάνδρεια το ¨Ημερολόγιο καταστρώματος Β΄¨. Την ίδια περίοδο διορίζεται Διευθυντής Τύπου του Υπουργείου Εξωτερικών. Τον Απρίλιο του 1944, με την ανάληψη της πρωθυπουργίας από τον Γ. Παπανδρέου, ο Σεφέρης παύεται από το Γραφείο Τύπου του Υπουργείου Εξωτερικών, παραμένοντας πάντως στην Υπηρεσία του υπουργείου ως ανώτατος δημόσιος λειτουργός. Με την υπουργοποίηση του Καρτάλη ως Υπουργού Τύπου και Πληροφοριών τον Ιούνιο του 1944, τοποθετείται Γραμματέας επί των Ανατολικών Θεμάτων. Στις αρχές Σεπτέμβρη του 1944 συνοδεύει την Ελληνική Κυβέρνηση στην Ιταλία και τον Οκτώβριο επιστρέφει στην Αθήνα.

Αφού συμβάλει στην έκδοση έργων του Σικελιανού και του Κάλβου στην Αίγυπτο, ως διαλέκτης στη Νειλοχώρα ο Σεφέρης στις 10/3/1943 δίνει διάλεξη στο Κάιρο για το θάνατο του Κωστή Παλαμά, ενώ την περίφημη διάλεξη του ¨Ένας Έλληνας : Ο Μακρυγιάννης¨ τη δίνει στις 16/5/1943 στο κινηματοθέατρο ¨Ριάλτο¨ της Αλεξάνδρειας και την επαναλαμβάνει στις 19/5/1943 στο Κάιρο. Τη δε διάλεξη για τον Παλαμά θα την επαναλάβει στην Αλεξάνδρεια στις 12/6/1943.

Στις 17/2/1944 μιλά στα γαλλικά από το βήμα του ¨Oriental Hall¨ του Καΐρου με θέμα ¨Αι πνευματικαί συναλλαγαί μεταξύ Ελλάδος και Γαλλίας¨, με τις εφημερίδες να γράφουν πως ¨το θέμα που διεχειρίσθη ο κ. Σεφεριάδης ήταν τόσης ευρύτητος που μονάχα ομιλητής της ικανότητος του θα μπορούσε να συμπτύξη σε τόσον σύντομην ομιλίαν¨. Τη διάλεξη επαναλαμβάνει στις 12/3/1944 από το βήμα του Συλλόγου των Αποφοίτων στο αλεξανδρινό ¨Ριάλτο¨ και την επαύριο ο αιγυπτιώτικος ¨Ταχυδρόμος¨ έγραφε χαρακτηριστικά : ¨Αρχίσας την ομιλίαν του ο διαλέκτης, με βάσιν την σκέψιν και την περισυλλογήν, απέδειξεν ευθύς αμέσως πόσον ο ίδιος σκέπτεται, πόσον βαθύς γνώστης είναι της ελληνικής και της γαλλικής πνευματικής παραγωγής, πόσον κατέχει το θέμα που διεχειρίσθη, πόσην δημιουργικήν έμπνευσιν έχει, πόσον γλαφυρά αναπτύσσει τας απόψεις του και πόσον αισθάνεται τας μελέτας μέσα στην ατμόσφαιρα των οποίων περνά τες ώρες της περισυλλογής του¨.

Ο Σεφέρης – με τη σύζυγο του – ξαναπέρασε ¨τράνζιτ¨ από την Αλεξάνδρεια πηγαίνοντας από το Λίβανο στο Λονδίνο τον Αύγουστο του 1956. Συνοδευόμενος από τους Νίκο Παντελίδη και Μανώλη Γιαλουράκη, επισκέφθηκε το σπίτι του Καβάφη και τον ασθενή φίλο του Νάνη Παναγιωτόπουλο. Τον περίμενε τότε και ο Τσίρκας σ΄ ένα καφενεδάκι, αλλά λόγω των γνωστών ¨καβαφικών θεωριών¨ και των σχετικών ιστορικών αψιμαχιών, αρνήθηκε διπλωματικά να τον συναντήσει…

Ίσως εκείνη τη μέρα πάντως να θυμήθηκε τον εαυτό του κλεισμένο στο παγερό και γυμνό δωμάτιο του Ελληνικού Κέντρου Πληροφοριών της καϊρινής οδού Εμάντ ελ Ντιν να γράφει τον Ιούνιο του ΄43 :

Όπως μαδάς μια μαργαρίτα

προχωρεί

κοιτώντας μια υπέροχη αρμαθιά ανωφέλευτων κλειδιών,

το στεγνό γαλάζιο μνημονεύει

ρεκλάμες ξεβαμμένες της Ελληνικής Ακτοπλοΐας

παράθυρα μανταλωμένα πάνω σε πρόσωπα ακριβά

ή λίγο καθαρό νερό στη ρίζα ενός πλατάνου.

          Ας σημειωθεί πως το 1944, κατόπιν αιτήματος του Γυμνασιάρχη Κων. Φτυαρά μίλησε κάμποσες φορές στους μαθητές του Αβερωφείου Γυμνασίου, τόσο για τους Αντωνίου και Ελύτη, όσο και για τον Σικελιανό.

          ¨Η Αίγυπτος μου έδωσε την Αλεξάνδρεια¨, έλεγε και έγραφε πως : ¨Μέσα σ΄ αυτή την πόλη δεν μπορείς να πάψεις να συλλογίζεσαι τον Καβάφη μαζεύοντας σιγά-σιγά τις εντυπώσεις του από τα μικροπράγματα. Πρέπει να πάει κανείς στην Αλεξάνδρεια για να καταλάβει πως δούλεψε ο Καβάφης... Είναι ζήτημα αν θα μπορούσε να βρει αλλού μία τέτοια αίσθηση της λιμνάζουσας διάλυσης, της ματαιότητας, της ανθρώπινης προσπάθειας και του αισθησιακού μηδενισμού¨. Όσο για το Κάιρο, τόνιζε πως : ¨Τώρα που λιγοστεύουν οι μέρες εδώ, κοιτάζω για πρώτη φορά με συμπάθεια το Κάιρο. Το μεγάλο ποτάμι, καθώς περνώ το γιοφύρι, με συγκινεί, με συγκινούν αυτά τα μεγάλα πανιά που φαίνονται πίσω από τις πρασινάδες στην άκρη των δρόμων του Ζαμάλεκ, σαν φανταστικά δέντρα φυτεμένα σ΄ ένα ανυποψίαστο πάρκο¨.

Πηγές : ¨Ταχυδρόμος¨, Αλεξάνδρεια 19/2/1944, 4/3/1944, 9/3/1944, 11/3/1944, 13/3/1944, 3/8/1956, 18/1/1965, 31/10/1971 – alexandria323232.blogspot.com (8/8/2009)

Ν.ΝΙΚΗΤΑΡΙΔΗΣ